İnsanlığın temel gereksinimlerinden biri barınma. İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi’nde “barınma” bir insan hakkı olarak yer alıyor. Fakat İstanbul’da barınmak artık bir kriz haline geldi. Kiralar alıp başını gitti. Mesken satın almak beyaz yakalılar dahil, orta ve alt gelir kümesinin hayal bile edemeyeceği noktaya ulaştı. Benzeri tartışmalar geçen aylarda Almanya’da da yaşandı. Almanya ve Türkiye’deki mesken fiyatlarına ait kimi dataları inceledim. İstanbul’da 2018-2023 yılları ortasında kiralar yüzde 891, konut fiyatları ise yüzde 773 artmış. Almanya’nın en kıymetli kenti Münih’te ise tıpkı yıllarda mesken fiyatları ortalama yüzde 48 artmış.
İnsanlığın varoluşundan beri en kıymetli sıkıntısı haline gelen “barınma” İstanbul’da büyük bir kesim için artık mümkün değil. Hatta yükselen kiralar ve konut fiyatları karşısında sarsıntı tehlikesi içeren inançsız ve eski meskenlerde dahi barınılamıyor. Etrafımdaki birçok arkadaşım İstanbul’daki mesken kiralarından ötürü işini bırakıp kiraların nispeten daha düşük olduğu küçük kentlere göç etmek zorunda kaldı.
‘EV BULMAK İMKANSIZ’
Benzer tartışmalar aslında Rusya-Ukrayna savaşından sonra artan göçle birlikte birçok ülkede yaşandı. Bunlardan biri de Almanya’ydı. Bilhassa Almanya’nın başşehri Berlin ve pahalılığıyla ünlü Münih üzere büyük kentlerde son yıllarda kiraların artması bir sorun haline geldi. Etrafımda birçok bireyden “Küçük kentlerde bütçene uygun mesken bulabiliyorsun fakat Berlin ve Münih’te artık bütçeni yükseltsen de mesken bulmak imkansız” üzere konuşmalar duyuyorum. Hatta Türkiye’den Almanya’ya iş bularak gelen birçok kişinin konut arayışı aylarca sürebiliyor.
‘SATILIK KONUT ORTALAMA 4 MİLYON 500 BİN LİRA’
Geçen gün İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) bağlı İstanbul Planlama Ajansı Lideri Dr. Buğra Gökce’nin İstanbul’daki satılık konut fiyatlarıyla Barcelona’yı karşılaştıran bilgilerini gördüm. Beykoz, Sarıyer, Beşiktaş, Kadıköy, Şile ve Bakırköy’deki ortalama satılık konut fiyatları Barcelona’da bir bölge hariç, öteki tüm bölgelerden daha kıymetli hale geldiği görülüyor.
Bunun üzerine Türkiye ve Almanya’da konut fiyatlarının artışlarına yönelik dataları inceledim. Reidin’in Türkiye Konut Fiyat Endeksi’ne nazaran; 2018-2023 yılları ortasında satılık konut fiyatları yüzde 773.43, kiralık konut fiyatları ise yüzde 891.67 artmış. Endeksa’nın datalarına nazaran de temmuz ayında İstanbul’da aylık ortalama kira fiyatları 23 bin 372 lira. Satılık konut ortalaması ise 4 milyon 500 bin lira.
‘ALMANYA’DA ORTALAMA KİRALAR’
Aynı tarihlerde Almanya’nın datalarına bakalım. Statista Araştırma Departmanı’nın bilgilerine nazaran son yıllarda büyük ve orta ölçekli kentlerde, bilhassa hayat alanlarının kısıtlı olması nedeniyle, kira fiyatları epeyce artmış. Bilgilere nazaran örneğin Rostock’ta kiralar 2017 ve 2022’ye kıyasla yaklaşık yüzde 37 yükselmiş. 2024 yılında en yüksek daire kiralama fiyatları ise metrekare cinsinden şöyle:
Münih’te metrekare başına 21.81 Avro, Berlin’de metrekare başına 18.69 Avro, Frankfurt’ta ise metrekare başına 18.31 Avro. Yani Münih’te 60 metrekarelik bir daire için aylık kira ortalama 1308 Avro, Berlin’de 1098 Avro, Frankfurt’ta ise 1098 Avro yapıyor.
‘2 MİLYON MESKEN BOŞ’
Öte yandan Almanya’da Federal İstatistik Dairesi’nin Zensus 2022 raporuna nazaran, ülkede konut ezasına karşın yaklaşık 2 milyon mesken boş durumda. Raporda, 15 Mayıs 2022 itibariyle çeşitli nedenlerle kullanılmayan 1.9 milyon civarında daire bulunduğu ve bunun toplam konutların yüzde 4.3’üne denk geldiği tabir ediliyor. Berlin’de 40 bin, Münih’te 20 binden fazla daire boşken, Hamburg ve Leipzig’de yaklaşık 20 bin, Dresden’de 13 bin, Erfurt’ta 5 bin, Tübingen ve Marburg’da ise biner daire boş bulunuyor.
Bu boş mülklerin yarısından fazlasında (yüzde 55) bir yıldan uzun müddettir oturulmadığı, yüzde 24’ünde ise inşaat yahut tadilat planlandığı kaydedildi. Boş dairelerin sadece yüzde 4’ünün yıkılması gerektiği belirtiliyor.
‘YÜZDE 48 ARTMIŞ’
Ev satış fiyatlarına gelecek olursak birebir tarihler içerisinde konut fiyatları ortalama yüzde 48.61 artmış. Lakin Almanya’da mesken kredisi kullanmak çok yaygın ve kredi faizleri uzun yıllara bölünmesine rağmen Türkiye’deki kadar yüksek değil. Genelde ailelerin ödeme gücüne nazaran kredi veriliyor.
Ev satış fiyatlarına en kıymetli üç kent bazında bakarsak en değerli kent olan Münih’te 2018 yılında metrekare fiyatı 7 bin 359 Avro iken bu sayı 2023 yılında metrekare başına 10 bin 936 Avro’ya yükselmiş. Birebir yıllarda Stuttgart’ta metrekaresi 5 bin 327 Avro olan konut fiyatları metrekaresi 7 bin 748 Avro’ya çıkmış. Listede üçüncü sırada yer alan Frankfurt’ta ise metrekaresi 4 bin 779 olan fiyatlar, 7 bin 627 Avro’ya yükselmiş.
‘BOŞ KONUTLAR KONUT PİYASASINI DENGESİZLEŞTİRİYOR’
Dr. Buğra Gökce de geçen yıl İstanbul’da yüksek kira ve sarsıntı riski nedeniyle büyük bir sorun haline dönüşen konut piyasası ile ilgili kentte 450 bin ile 750 bin marjında boş konut bulunduğunu açıklamıştı. Boş konutların; konut erişimini kısıtlayan ve konut piyasasını istikrarsızlaştıran değerli bir faktör olduğuna dikkat çekmişti.
Barınma hakkı yahut konut hakkı ekonomik, toplumsal ve kültürel bir insan hakkı. Kimi ulusal anayasalarda ve İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’nde tanımlanıyor. İnsan Hakları Kozmik Beyannamesi’nin 25. hususunda barınma hakkı kâfi ömür standardı hakkının bir kesimi olarak kabul ediliyor ve şu tabirler geçiyor: “Herkesin, kendisinin ve ailesinin sıhhati ve uygun yaşaması için kâfi yaşama standartlarına hakkı vardır; bu hak, beslenme, giysi, konut, tıbbi bakım ile gerekli toplumsal hizmetleri ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ya da kendi kontrolünün dışındaki şartlardan kaynaklanan öbür geçimini sağlayamama durumlarında güvenlik hakkını da kapsar.”
Enflasyonun denetim edilemez bir hale geldiği, fiyat algımızı yitirdiğimiz ve aldığımız besin eserlerinin bile fiyatının günden güne değiştiği bir ortamda bu kadar boş konut varken barınma hakkı da kağıt üstünde kalıyor.