Siyaset Bilim Prof. Dr. Tanju Tosun, birinci çeşidi önde bitirenin ikinci tıpta başkanlığı kazanması garanti olmadığını belirtti. Tosun, Türkiye’nin seçim dürüstlüğü-bütünsellliği açısından PEI endeksine nazaran, birinci 100 ülke ortasında olmadığına da dikkat çekti.
İZMİR – 28 Mayıs’ta yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı ikinci tıp seçimlerine saatler kaldı.
14 Mayıs seçimlerinde Cumhur İttifakı’nın Meclis çoğunluğunu elde etmesi ve birinci tipi önde bitirmesi ikinci tıp için avantaj olarak nitelendirilirken, sivil toplum kuruluşlarının, kanaat başkanlarının ve sanatkarların hangi adayı destekledikleri noktasında açıklamaları sürüyor. Siyaset bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun, 14 Mayıs seçimleri ve ikinci cins cumhurbaşkanlığı seçimine ait sorularımızı yanıtladı.
’14 MAYIS SEÇİMLERİ SİYASİ GÖZLEMCİLER İÇİN SÜRPRİZ OLDU’
Öncelikle ittifaklar ve partiler açısından 14 Mayıs seçim sonuçlarını nasıl değerlendiriyorsunuz? Ne bekleniyordu ne oldu?
14 Mayıs seçim sonuçları siyasi gözlemciler için sürpriz oldu denebilir. Bunun temel nedeni, sağlam birden fazla kamuoyu araştırmasının bulgularına nazaran Cumhur İttifakı bileşenlerinin daha fazla oy kaybedeceği, birinci çeşitte da Millet İttifakı adayı Kılıçdaroğlu’nun seçilemese bile, rakibi Erdoğan karşısında yarışı evvel bitireceğiydi. Lakin, yaygın kanaatin tersine o denli olmadı. AKP oyları 7 puan gerilese de, Erdoğan beklenenin üzerinde oy alarak 1.turu önde bitirdi. 2018’e göre 14 Mayıs seçimlerinde 100 seçmenden 11’i parti değiştirmekle birlikte, oy oynaklığı büyük ölçüde tıpkı ideolojik bloktaki partiler ortasında gerçekleştiği için rakip blok partilerinde bariz bir oy artışı gözlenmedi. MHP oylarındaki artış da büyük ölçüde bir evvelki seçimde AKP’ye oy vermiş olan seçmenin bir kısmının 14 Mayıs’ta tercihini MHP istikametinde kullanmasından kaynaklanmış üzere. Seçimin en büyük sürprizi siyasi mesleği eski olmakla birlikte, cumhurbaşkanı adayı olarak yeni bir isim olan Sinan Oğan’ın aldığı yüzde 5,2’lik dayanak. Bunda seçim öncesi adaylıktan çekilen Muharrem İnce’nin seçmeninin Oğan’a yönelmesi de tesirli olmakla birlikte, Oğan’a olan takviyenin araştırma bulgularına nazaran orta yaş ve altı, genç seçmenlerden gelmesi dikkat caziptir. Bu tercihte seçmenin yenilik ve değişim arayışının, mevcut aktörlerle siyasi temsil bağının zayıflamış olması tesirli olmuş görünüyor. AKP’nin ekonomik krize rağmen birinci parti pozisyonunu sürdürüp, parlamentoda en fazla sandalyeye sahip parti oluşu, seçmeninin önderi Erdoğan’la ortasındaki sadakat bağı, özdeşlik ilgisi, CHP’ye olan kültürel temelli toplumsal mesafe, sosyal yardımların parti örgütü aracılığıyla seçmenlere aktarılmasının getirdiği ekonomik krizi derinden hissetmeme belirleyici olmuştur diyebiliriz.
‘AK PARTİ OYLARINDA DUYGUSAL DİNAMİKLER ETKİLİ’
2018 yılından bu yana pandemi, sarsıntı, ekonomik kriz daha birçok olumsuzluk kelam konusu oldu. Bu doğrultuda Recep Tayyip Erdoğan’ın yüzde 49 oy almasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
2018’den bugüne yaşanan bu cins yaygın hastalık, doğal afet ve ekonomik krize karşın Erdoğan’a olan takviyenin bu ölçüde yüksek oranda olmasının sebebinin, bir yandan Erdoğan’la destekçilerinin duygusal bağ temelli bir özdeşlik ilgisi kurmaları, öbür yandan iki taraf ortasında oluşan inanç bağı olduğunu düşünüyorum. Kendisine dayanak olan kitle 21 yıllık süreç içinde elde ettiği kazanımları Erdoğan’a borçlular ve ona minnet duyuyorlar. “Erdoğan olmazsa halimiz ne olur?” halindeki bir soruya karşılık bulamamanın getirdiği bir bağlanma, sosyo-psikolojik bir durum kelam konusu. Seçmen kitlesi Erdoğan’ın politik mesleğinin başlangıcından bugüne onun mimarı olduğu siyasetlerle sistem içinde az ya da çok maddi, manevi manada ömür alanı bulmuş, hasebiyle bu inançlı hayat alanı dışına çıkmak istemiyorlar. Erdoğan’ın seçmen zihninde oluşturduğu algı “sorun çıksa da, Erdoğan er-geç çözer” formunda. Karizmatik başkanların taraftarlarıyla kurduğu itimat ve sadakat ilgisinin kültürel referansları güçlüyse-Erdoğan örneğinde bunlar muhafazakar, milliyetçi değerlerdir- çözülme ve kopma gerçekleşmiyor, lakin uzun vadede bir ölçü gevşiyor. 21 yılın akabinde partisinin oyunda bir toplumsal dayanağa sahipse, maddi ödüllendirmenin ötesinde duygusal dinamiklerin de tesirli olduğu söylenebilir.
Cumhurbaşkanlığı açısından sizce birinci cinsin kaybedeni ya da kazananı var mı?
Seçim en son olarak tek kazanan üretmeye dayalı bir siyasi rekabet olduğu için, birinci cinste hiçbir adayın seçilecek çoğunluğa ulaşamaması, Cumhurbaşkanı seçilme manasında kazananı olmayan bir seçim olarak kıymetlendirilebilir. Lakin, kazanmayı sonuca tesir manasında düşündüğümüzde, Sinan Oğan’ın elde ettiği oyla seçimin ikinci cinse kalmasına neden olması manasında en fazla kazanım elde eden bir politik aktör olarak düşünülebilir. Bilhassa de birinci tipten sonra Erdoğan lehine adaylıktan çekilmesi, bu çekilmenin mükafatını Erdoğan seçildiği takdirde görme mümkünlüğü dikkate alındığında, rakiplerine birinci cinste kazandırmadan, seçimin akabinde kazanımlar elde edecek aday olduğu açık.
‘OĞAN’IN OYLARININ İKİNCİ ÇEŞİTTE PARÇALANMASI OLASILIKLAR ARASINDA’
İlk cinste CET İttifakı Cumhurbaşkanı adayı Sinan Oğan’a yönelen yüzde 5,17’lik oy kelam konusu. İkinci çeşit için Oğan’a oy veren seçmenin değerli rol oynayacağı tartışılıyor. Bu oyların akıbeti ikinci cinste sizce nasıl olur?
Oğan’ın birinci tıpta aldığı oy doğal olarak seçimin mukadderatını tayin etmiştir. İkinci çeşitte birinci tıpta Oğan’a verilen oyların kimin seçimi kazanacağında tesirli olacağı açık. Bu seçmen tercihlerinin hangi adaya yöneleceği, münasebetiyle akıbetinin nasıl olacağına ait öngörüde bulunmak için, Oğan’a desteğin hangi parti seçmenlerinden geldiğine bakmak gerekir. Türkiye İktisat Araştırma’nın ekolojik çıkarım yaklaşımı çerçevesinde 2018 ve 14 Mayıs genel seçimlerindeki parti tercihleriyle cumhurbaşkanı adaylarına verilen oyların geçişi konusundaki araştırmada Oğan’a en büyük desteğin Zafer Partisi, Memleket Partisi, İYİ Parti, AKP ve MHP seçmeninden geldiği tespit edilmiştir. Bu seçmenin blok olarak Oğan’ın Erdoğan’ı desteklemesi nedeniyle Erdoğan’a yönelmesi güç. Zira, esasen bu kitlenin Erdoğan’la ortasında olan politik aralığın uzaklığı, Kılıçdaroğlu’na da aralıklı oluşu nedeniyle, ikinci cinste bu oyların parçalanması, öncelikle Kılıçdaroğlu’na, bir ölçü Erdoğan’a gitmesi, seçmenin bir kısmının ise seçime katılmaması olasılıklar ortasındadır. Yeni bir gelişme olarak, Özdağ’ın Kılıçdaroğlu’na dayanak açıklaması ve varılan mutabakat nedeniyle, Oğan’ın oyları içinde muhtemelen en az yüzde 40’lık Zafer Partisi seçmeninin büyük ölçüde Kılıçdaroğlu’na yönelmesi muhtemeldir.
‘BİRİNCİ ÇEŞİDİ ÖNDE BİTİRENİN BAŞKANLIĞI KAZANMASI GARANTİ DEĞİL’
Belirli bir kesimde birinci tıpta kazanan adayın ikinci çeşitte da yüksek ihtimalle kazanacağı istikametinde bir algı var. Bu bahiste ne söylemek istersiniz? Bu türlü bir sonuca varmak yanlışsız mu?
Öncelikle belirtmek gerekir ki her seçim yeni bir seçimdir ve seçmen tercihleri az ya da çok tekrar şekillenir. Kısa aralıklarla yapılan 2 turlu başkanlık seçimlerinde birinci tıptaki tercihlerin radikal değişimi mümkün olmasa da en güçlü iki rakip ortasındaki oy makasının birinci cinste çok açık olmaması, iki cins ortasında oluşan yeni ittifaklar, seçmenin tercihini etkileyecek ekonomik, politik gelişmeler ikinci tıbbın mukadderatını tesirler. İki turlu seçim prosedürüyle liderin belirlendiği başkanlık sisteminde, mevzuya ait yapılan bilimsel çalışmalarda birinci cinste ikinci olan adayın ikinci cinste seçim kazandığına ait örnekler vardır. Hususa ait yapılmış bir akademik çalışmaya nazaran, son 50 yılda yapılan bu çeşit seçimlerde birinci cinste ikinci olan adayın ikinci tıpta seçim kazandığı ülkeler başkanlık sistemiyle yönetilen ülkelerin yüzde 31’i. Bu manada, birinci çeşidi önde bitirenin başkanlığı kazanmasının garantisi olmadığı anlaşılıyor. Örnek vermek gerekirse, 2019 Uruguay, 2021 Şili, Arjantin 2015, Kosta Rika 2018 seçimleri verilebilir.
Sizce ikinci çeşidin avantajlı ismi kim?
Şüphesiz ki birinci cinste rakibine 4,5 puan üstünlük sağlayan Erdoğan ikinci çeşide avantajlı giriyor. Ama, dünya örneklerinde de görüldüğü üzere, ikinci tıpta başkanlığı kazanmanın garantisini birinci cins sonucu vermiyor. Seçimin bahtını bu manada adayların sadık seçmenleri dışında, birinci çeşitte tercihini seçime çok yakın mühlet kala ya da sandıkta yapan, iki seçim ortasında adayların telaffuz, vaatlerine nazaran konumlarını tekrar belirleyecek olan seçmen tayin edecek üzere görünüyor.
‘İKİ TURLU BAŞKANLIK SEÇİMLERİNDE İKİNCİ CİNSTE İŞTİRAKİN DÜŞMESİ YAYGIN’
Seçmenin ikinci çeşide iştirakinin artacağı yahut azalacağı tarafındaki fikriniz nedir?
İki turlu başkanlık seçimlerinde ikinci çeşitte iştirakin düşmesi daha yaygındır. Bunun esas nedeni birinci çeşitte tercihlerini diğer adaylara yapmış olan birtakım seçmenlerin ikinci çeşitte tercihlerini iki aday ortasında yapmak istememeleri, seçimin birinci cinste netleştiğini, ikinci cinste sonucun değişmeyeceği halindeki niyet olabilir. Ama, ikinci cinse kalan adaylar ortasında oy makasının dar olduğu ve iki aday ortasında sıkı bir rekabetin yaşanması mümkünlüğü iştirakin düşmesini engelleyebilir de. Hakikaten bizim örneğimiz bu duruma daha yakındır. Son analizde ikinci çeşidin iştirak seviyesini adayların seçmenleri iştirak istikametinde ne ölçüde motive ettikleri, kampanya stratejileri, adaylarının kazanmaları için sandığa gitmenin üreteceği ferdî, toplumsal fayda, yarar belirleyecektir. İkinci cinste iştirakin azaldığı seçim örnekleri 2018 Brezilya seçimi (Katılım yüzde 79’dan yüzde 68’e düşmüştür), 2017 Şili başkanlık seçimi (Katılım yüzde 47’den 42’ye düşmüştür), Kolombiya 2018 başkanlık seçimi (Katılım yüzde 53’ten yüzde 47’ye düşmüştür) halinde verilebilir. Buna karşılık, 2006 Brezilya başkanlık seçimlerinde iştirak ikinci tıpta yüzde 81’den yüzde 86’ya, Kolombiya 2010 seçimlerinde yüzde 44’ten Yüzde 49’a, Peru’da 2011’de yüzde 80’den 88’e yükselmiştir. Sonuç olarak, seçmenleri sandığa gitmeye yöneltecek motivasyon faktörleri ne kadar yüksekse iştirak artabilir, aykırısı durumda ise düşebilir. Belirtilmesi gereken bir öbür nokta, iştirakin yüzde 81,8’den yüzde 78,5’e düştüğü 2010 Brezilya başkanlık seçimlerinde birinci tıpta yüzde 46,9 oy alan aday ikinci çeşitte yüzde 56 ile lider seçilmiştir.
‘TÜRKİYE SEÇİM GÜVENLİĞİ AÇISINDAN BİRİNCİ 100 ÜLKE ORTASINDA DEĞİL’
Seçim güvenliği konusu 14 Mayıs seçimlerinin çabucak akabinde önemli manada gündem oldu. Seçimin çabucak ardından birçok sandığa itiraz edildi. Bu bahisteki fikriniz nedir?
Öncelikle belirtilmesi gereken; Türkiye seçim dürüstlüğü-bütünselliği algısı bağlamında memleketler arası alanda kullanılan (PEI) endeksine nazaran, birinci 100 ülke ortasında değil. 120’lerde gidip geliyor. Bu büyük ölçüde seçim güvenliğine ait tartışmalı problemlerle ilgili. Maalesef bu tartışmalar 14 Mayıs seçiminde de yaşandı. Nüfus artış ölçüsünün üzerinde seyreden seçmen sayısındaki artış, birtakım oy birleştirme tutanaklarının sisteme yanlış girilmesi, birleştirme tutanaklarında parti, aday oylarında toplama yanlışları ve gibisi. Partiler bunlara itiraz etti, kimileri değiştirildi. Sürecin çok şeffaf yönetilmediği kimi süreçler dikkat cazip. Örneğin, detaylı resmi sonuçlar açıklanmadığı için TBMM’de yemin merasimi dahi yapılmadı. Anayasada bir müddet evvel yapılan değişiklikle İçişleri, Adalet, Ulaştırma bakanlarının misyonlarında kalmaya devam etmesi, geçmişteki tarafsız bakan uygulamasına son verilmesi seçim dürüstlüğü, güvenliği açısından memleketler arası kriterlere uygun değil. Onursal Adıgüzel’in benim takip ettiğim kadarıyla kendi isteğiyle sorumluluğu üzerine alıp, ayrılma isteği Kılıçdaroğlu tarafından kabul edildi ve yerine bir başka Parti Meclisi üyesi getirildi. Gerek yeni sorumlu İhtilal Barış Çelik’in siyaset bilimi alanında akademik çalışmalarını yürütmesi, gerekse bu bahiste uzman, güçlü bir takımın varlığı, gerekse kamuoyu baskısı 28 Mayıs’ta seçim güvenliğiyle ilgili CHP tarafında azami çabayla sürecin yönetileceğini düşünüyorum. Seçmen motivasyonu manasında bir sorun olacağı kanaatinde de değilim.